ილიაზდი და კირილ ზდანევიჩი

კირილ მიხეილის ძე ზდანევიჩი (16.11.1892-17.11.1967) ქართველი ფერმწერი და ხელოვნების მკვლევარი, წარმოშობით პოლონელი.  ქმნიდა სურათებს ძველი თბილისის თემებზე, პორტრეტებს, ჟანრულ სცენებს. განსაკუთრებული ინტერესით გადმოსცემდა ქართველი ხალხის ცხოვრების ამსახველ ეპიზოდებს. დიდი ღვაწლი მიუძღვის ნიკო ფიროსმანაშვილის სურათების აღმოჩენასა და შეგროვებაში. მან ეს სურათები უსასყიდლოდ გადასცა საქართველოს ხელოვნების მუზეუმს და გამოაქვეყნა მონოგრაფია ნ. ფიროსმანაშვილზე ქართულ და რუსულ ენებზე. (თხზ. ნ. ფიროსმანაშვილი, თბილისი. 1965)
კირილე ზდანევიჩის პაპა 1863 წელს რევოლუციურ გამოსვლებში მონაწილეობისათვის ვარშავიდან საქართველოში გადმოასახლეს. ის ქუთაისში დასახლდა. კირილეს მამამ, მიხეილ ზდანევიჩმა ცოლად ქართველი ქალი, მარიამ გამრეკელი შეირთო და თბილისში გადავიდა საცხოვრებლად. მათ ორი ვაჟი შეეძინათ კირილე და ილია ზდანევიჩები.
კირილე ზდანევიჩმა დაამთავრა თბილისის გიმნაზია. განათლების მიღება გააგრძელა რუსეთში. 1918 წ. დაამთავრა სანკტ-პეტერბურგის სამხედრო აკადემია. 1912წ. კირილე ძმასთან ერთად თბილისში დაბრუნდა ზაფხულის არდადეგებზე. მათ თან ახლდათ კირილეს თანაკურსელი, ფრანგი მხატვარი მიშელ ლე-დანტიუ. ძმები სტუმარს აცნობდნენ ძველ თბილისს, ქართულ კულტურას. ერთ დღესაც ისინი სამიკიტნოში შევიდნენ, რომლის კედლებზეც უცნობი მხატვრის ნამუშევრები იყო. კირილე ზდანევიჩი თავის წიგნში `ნიკო ფიროსმანიშვილი” ასე იგონებს ამ დღეს: ”ერთბაშად დავინახეთ კედელზე არეულ-დარეულად ჩამოკიდებული სურათები.... ჩვენ დავინახეთ ისეთი ფერწერა, რომელიც სრულიად არ ჰგავს ასეთ სამიკიტნოებში ჩამოკიდებულ ჩვეულებრივ ოლეოგრაფიებს... ასეთ სურათებს პირველად ვხედავდით და გაკვირვებით შევყურებდით სასწაულს.”
საფრანგეთში მე-20 საუკუნის ათიან წლებში, არხიპენკოს ატელიეში კირილე ზდანევიჩის გამოფენა მოეწყო. გამოფენაზე პიკასოც მოვიდა. მან ატელიეს კედელს დააწერა - ”5 პლიუსით. პიკასო”
კირილე ზდანევიჩსაც მძიმე ხვედრი ერგო. საქართველოში ავანგარდული ხელოვნების ერთ-ერთ ფუძემდებელს სოციალისტურ თემებზე ხატვა არ სურდა, თავის იდეებს არ ღალატობდა, ამის გამო იგი დააპატიმრეს კიდეც. 
ფრაგმენტები კირიკე ზდანევიჩის შვილიშვილის, მისი ქალიშვილის ვაჟის, ცნობილ ქართველ მხატვრის, ყარამან ქუთათელაძის დიალოგიდან:( ბატონი ყარამანი ცნობილი მხატვრის,  აპოლონ ქუთათელაძის ვაჟია)                                                                               ყარამან ქუთათელაძე:
-ჩვენს ოჯახში ხშირად იკრიბებოდნენ ცნობილი რუსი და ქართველი საზოგადო მოღვაწეები. ეწყობოდა ხელოვნებისადმი მიძღვნილი საღამოები. ფიროსმანს ახლა ყველა იცნობს, მწერლებისა და პოეტების მიერ ყველაფერი ცისფერ ტონებშა დახატული. მაშინ კი ფიროსმანი რომ ეღიარებინათ, თავის დროზე ძალიან ძნელი იყო და დიდ შრომას მოითხოვდა. ბევრი მას მხატვარსაც კი არ უწოდებდა. ხშირად ამბობდნენ ნიკო ფიროსმანიშვილი პრიმიტიული მხატვარიაო. ძნელი წარმოსადგენია, ზდანევიჩებს ყოველივე რა ფასად დაუჯდათ.
- ბატონო ყარამან, როგორც გგონიათ, ფიროსმანის შემოქმედება სათანადოთ არის შესწავლილი?
- ფიროსმანი, როგორც მხატვარი, ჯერ კიდევ არ არის ცნობილი. მისი როლი მსოფლიო ხელოვნებაში ძალიან დიდია, მაგრამ მსოფლიო კულტურაში თავისი ნიშა მაინც არ აქვს. ფიროსმანისათვის შესაფერისი სახელის დამკვიდრებაზე სახელმწიფომ უნდა იზრუნოს. აუცილებელია ამ გენიალურ მხატვარს თავისი შესაფერი, სრულყოფილი მუზეუმი ჰქონდეს. მის საზელს პოპლარიზაცია სჭირდება.
- ანუ ვინმემ უნდა გააკეთოს ის, რასაც თავის დროზე ზდანევიჩები აკეთებდნენ?
- რა თქმა უნდა, პირველ რიგში კი სახელმწიფომ უნდა იზრუნოს. ამისთვის დიდი ფინანსებია საჭირო. ფიროსმანის ნამუშევრები მსოფლიო ბაზარზე უნდა გავიდეს ანუ ფიროსმანს თავისი ფასი უნდა დაედოს. იგირუსოზე ნაკლები მხატვარი არ ყოფილა. რუსო პრომიტივისტი მხატვარია, მაგრამ, საკითხავია ფიროსმანი იყო პრომიტივისტი? იგი ბევრად უფრო ღირებული მხატვარია, ვიდრე ჩვენ დღეს გვგონია. ნიკო ფიროსმანასვილი 21-ე საუკუნის სახვითი ხელოვნებაში ერთ- ერთი ფანჯარაა. სამწუხაროდ, დღემდე მისი ნამუშევრები, არცერთ აუქციონზე არაა გატანილი, ფასი კი მას აუცილებლად უნდა დაედოს. ამის შემდეგ მის ირგვლივ უცოდინარი ხალხი აღარ იტრიალებს.თქვენს ჟურნალში გამოქვეყნებულ ერთ-ერთ სტატიაში ფიროსმანის მუზეუმის თანამშრომელი ამბობს, რომ კირილე ზდანევიჩი ფიროსმანის ნახატების ასლებს აკეთებდაო. ეს სიმართლე არ არის. კირილე ასლებს არ აკეთებდა, ისევ როგორც სხვა მხტვრები. კირილეს ბევრ სურათებშია ფიროსმანის თემა გამეორებული. მას ფიროსმანის`ირემი” აქვს დახატული. ზოგიერთი მხატვრის ნამუშევრებში პირდაპირ არის გადმოხატული ფიროსმანი, მაგრამ ეს არნიშნავს, რომ ამ მხატვრებმა ასლი გააკეთეს. ფიროსმანის ფენომენი სათანადო დონეზე უნდა გაიხსნას.
- კირილე ზდანევიჩმა მე-20 საუკუნის მხატვრობაში მრავალი სიახლე დაამკვიდრა. მაშინდელი რეჟიმი ნოვატურ ადამიანებს ძნელად ეგუებოდა, ალბათ ბაბუათქვენი ამიტომაც დააპატიმრეს.
- ისევ როგორც ელენე ახვლედიანი, ლადო გუდიაშვილი, დავით კაკაბაძე, კირილე ზდანევიჩიც საქართველოში თანამედროვე ხელოვნების შემომტანი გახლდათ.            

ნიკო ფიროსმანიშვილი

კირილე ზდანევიჩი
სახელმწიფო გამომცემლობა
,,საბჭოთა საქართველო”
თბილისი 1963
შესავალი
ნიკო ფიროსმანიშვილისადმი მიძღვნილი ლიტერატურა მდიდარი როდია. ამიტო ყოველი ახალი ნაწარმოები ნიკოზე ჩვენი კულტურული ცხოვრების სასიხარულო და მისასალმებელი მოვლენაა.
უთუოდ მეტი უნდა იწერებოდეს ამ ჭეშმარიტი სახალხო ტალანტის, დიდი თვითნასწავლი ოსტატის ბრწყინვალე შემოქმედებისა და მწუხარე ცხოვრების შესახებ, რადგან დროთა განმავლობაში ფიროსმანი სულ უფრო დიდ მოვლენად წარმოგვიდგება და საპატიო ადგილს იმკვიდრებს ქართული ფერწერის ისტორიაში. ყოველივე ეს გვავალებს, რაც შეიძლება სათუთად, სერიოზულად და მეცნიერულად მივუდგეთ მისი მემკვიდრეობის შესწავლას.
ამ თვალსაზრისით უთუოდ მეტად ძვირფასია ფიროსმანის თანამედროვეთა, მის მეგობართა და ნაცნობთა მოგონებანი.
მხატვარ კირილე ზდანევიჩის წინამდებარე ნაშრომი პირველ რიგში იმიტომ არის საინტერესო, იგი ეკუთნის ნიკო ფიროსმანიშვილის ერთ-ერთ აღმოჩენას, მის პირად მეგობარს, მისი სურათების შემგროვებელსა და მისი შემოქმედების მგზნებარე პატრიოტს.
თვითოეული სტრიქონი ამ წიგნისა დაწერილია უდიდესი პატივისცემით, სიყვარულითა და სიბრალულით ასე ადრე და ასე ტრაგიკულად დაღუპული დიდი მხატვრისადმი. წიგნში ცოცხლდება ფიროსმანისდროინდელი თბილისი, სადაც დადიოდა კეთილშობილებით, ადამიანური ღირსებითა და სიამაყით აღსავსე უბედური მხატვარი. ცოცხლდება ძველი თბილისის განუმეორებელი კოლორიტი, რომელიც ასე ბრწყინვალედ ასახა ნიკომ თავის სურათებში, ცოცხლდება ნიკოს ძველი დოსტების, მისი გულშემატკივრებისა და თაყვანისმცემლების- თბილისის გარეუბნების უბრალო ადამიანების კოლორიტული სახეები.
ამ წიგნის ღირსება იმაშიც მდგომარეობს, რომ ნიკო ფიროსმანი მკითხველის წინაშე წარმოდგება არა როგორც ალკოჰოლით დაღუპული ადამიანი, რაც წლების მანძილზე დამკვიდრებული აზრი იყო, არამედ როგორც ჭეშმარიტი შემოქმედი, რომელმაც სიცოცხლე შესწირა ხელოვნებას და რომლის მთელი ცხოვრება შემოქმედებითი გმირობის მაგალითი იყო.
ქართველი საზოგადოება მიმდინარე წელს აღნიშნავს ნიკო ფიროსმანიშვილის დაბადების ასი წლისთავს და უთუოდ კიდევ ერთხელ გაიხსენებს და დააფასებს ქართველი ხალხის გულწრფელი მეგობრების- ფრანგი მხატვრის მიხეილ ლე-დანტიუს, ძმების ილია და კირილე ზდანევიჩების ღვაწლს, რომლებმაც მთელ რიგ ქართველ მოღვაწეებთან ერთად გადაარჩინეს და შთამომავლობას შეუნახეს ნიკო ფიროსმანიშვილის მრავალი შესანიშნავი სურათი, რომლებიც ახლა საქართველოს ხელოვნების სახელმწიფო მუზეუმის მშვენებას წარმოადგენს.
ლადო გუდიაშვილი

თბილისური ავანგარდის ავანგარდში მყოფი 2 ადამიანი რომელიც საქართველომ ვერ დააფასა სამაგიეროდ დააფასა ევროპამ, რუსეთმა და ამერიკამ.

ამ ორი ადამიანის წვლილი შეიძლება ითქვას რომ ყველაზე დიდია ქართული მოდერნიზმის ისტორიაში.
ილიაზდი იგივე ილია ზდანევიჩი დაიბადა თბილისში 1894 წელს, იგი 2 წლიტ უმცროსი იყო ძმაზე კირილ ზდანევიჩზე.
1911 წელს ჩააბარა პეტერბურგის უნივერსიტეტის იურიდიულ ფაკულტეტზე. კირილე კი სწავლობს პეტერბურგის სამხატვრო აკადემიაში.
ამ წლებში ძXმები უახლოვდებიან რუსული ავანგარდის წამყვან ფიგურებს: მ.ლარიონოვს, ნ.გონჩაროვას, ლე-დანტიუს, ბერტს.
1911 წელს დგება კ.ზდანევიჩის პირველი პერსონალური გამოფენა რუსეთში.
ილია ზდანევიჩი 1912 წელს კითხულობს მოხსენებას ფუტურიზმზე ტროიცკის თეატრში(პეტერბურგი).
იმავე წელს მისი ძმა მონაწილეობას იღებს კუბოფუტურისტულ დაჯგუფების "ოსლინი ხვოსტ" საქმიანობაში და ნეოპრივიტიზმის გამოფენაში, რომლის ლიდერიც იყო ლარიონოვი.

1912 წელს ძმები პირველად ეცნობიან ნიკო ფიროსმანის შემოქმედებას მხატვარ ლედანტიუსთან ერთად..

ილიაზდი (ილია ზდანევიჩი) იმავე წელს ბრუნდება პეტერბურგში.მაგრამ 1913 წელს ისევ ჩამოდის თბილისში ამჯერად უკვე ფიროსმანის პირადად გასაცნობად და გოგოლი ქუჩაზე პირველად ხვდება ნიკალას.. 30 იანვარს მასთან მიიყვანა ძმა კირილე დაზ.ვისლევსკი.. ნიკალამ დახატა ილიაზდის პორტრეტი რომელიც მის სხვა ტილოებთან ილიას დამსახურებით დაიკიდა გამოფენა "მიშენ" ზე .სადაც მონაწილეობდნენ ლარიონოვი, გონჩაროვა . მალევიჩი და სხვანი.

ილიაზდი გაზეთ"კავკაზსკაია რეჩ" ში წერს სტატიას ფიროსმანზე.ასევე სტატიებს და მანიფესტებს ფუტურიზმზე.

1913 წელს ოქტომბერსი კირილ ზდანევიჩი მიემგზავრება პარიზში სადაც ეცნობა თანამედროვე ევროპულ მიმდინარეობებს , იდეებს და მხატვრებს. განსაკუთრებით ზეგავლენას ახდენს მასზე პიკასო.და სწორედ არხიპენკოს ატელიეში გამართულ კირილეს პერსონალურ გამოფენაზე პარიზში, პიკასო კედელზე ასეთ წარწერას ტოვებს "5+პიკასო" (ჭეშმარიტი დაფასება ).
ნოემბერში იბეჭდება ილიაზდის პირველი წიგნი "ნატალია გონჩაროვა- მიხაილ ლარიონოვი". ( ეს ორი გვარი რუსულ ავანგარდში ისეთივე მნიშცნელობის იყო როგორც ფრანგულში პიკასო და ბრაკი).
ლარინოვთან ერთად აქვეყნებსმანიფესტს "რატომ ვფერადდებით".
ილიაზდს ასევე დიდი წარმატება მოუტანა მოხსენებამ"ამერიკული ბაშმაკი ვენერა მილოსელზე".
1914 წელს აქვეყნებს სატატიასფიროსმანზე ჟურნალ "ვოსტოკ" ში.
პირველი მსოფლიო ომის დაწყებიდან არის გფაზეთ "რეჩ" ის კორესპონდენტი კავკასიაში.
1914 წელს თბილისსს ფუტურიზმის პირველი ტალღა უვლის.
1915 წელს კირილე ჯარიდან თბილისში ბრუნდება. ოქტომბერში ცოლად ირთავს ვალერია ვაშილევსკაიას უახლოესი მეგობრის ზიგა ვაშილევსკის დას.აგრძელებს ფიროსმანის მიმოფანტული ტილოების შეგროვებას.
ამ წლებში ძმები ყველაზე მეტად ეწევიან ფიროსმანის პოპულარიზაციას , მართალია ეს პროცესი სიცოცხლის ბოლომდე გრძელდებოდა , მაგრამ ამ წლებში აგროვებენ ნიკალასს ტილოებს. რომ არა ზდანევიჩები ფიროსმანი დღეს არა მარტო ევროპისთვის არამედ საქართველოსათვისაც უცნობი ხილი იქნებოდა.

სწორედ 1916 წელს აწყობენ ფიროსმანის 50 ნახატის გამოფენას თბილიში.

1917 წელს ილია ამთავრებს უნივერსიტეტის იურიდიულ ფაკულტეტსსს.28 მარტს პეტროგრადის გაზეთ "რუსკაია ვილია" ქვეყნდება მიმართვა "ნა რევოლუციუ" მაიაკოვსკის, მეიერხოლდის, ტატლინის, ბრიკის და ილიაზდის ხელმოწერებით.
ამ წელსს თბილისს ავანგარდის ახალი ტალღა უვლის (ამჯერად მან უკვე გამოხმაურება ჰპოვა). თბილსში იხსნება კირილეს გამოფენა რომელმაც ბიძგი მისცა ახალ ფუტურისტულ გამოსვლებს.გამოფენის კატალოგის შესდავალ ნაწილში ჩამოყალიბებული იყო ამ მიმდინარეობის პროგრამა რომელსაც ხელს აწერდნენ ელი ეგანბიურის ფსევდონიმს ამოფარებული ილია ზდანევიჩი და ა. კრუჩენიხი.

თბილიში არსდება ილიაზდის ახალი პოეტური სკოლა "ფუტურისტული სინდიკატი" , იგი ერთ წელში დაიშალა.
ილიაზდის მეთაურობითვე იქმნება მეორე პოეტური "სკოლა" 41 გრადუსი."41 გრადუსი" იყო დადაისტური ანარქისტული პოეტების გაერთიანება, რომელიც გამომცემლობითაც იყო დაკავებული.იგი ხშირად 41 გრადუს სიცხიანი ადამიანის ბოდვას მოგაგონებდათ. ჭეშმარიტი ქართული დადას ნიმუში.
მისი წევრები იყვნენ ძმები ზდანევიჩები, ა.კრუჩენიხი და ი. ტერენტევი..

აწყობენ გამოფენას ჟურნალ არსის შენობაში.

1927 წელს ილიაზდი ექვთიმე თაყაიშვილთან ეტრად მიემგზავრება ტაო-კლარჯეთში ქართული ძეგლების შესწავლის მიზნით (შემდეგ ამ მასალებს პასრიზში გამოაქვეყნებს)

1918 წელს ილიაზდი ბეჭდავს დრამას "იანკო კრულ ალბანსკი".

1919 წელს არსდება გამომცემლობა "41 გრადუსი"სადაც იბეჭდება თბილსელი დადაისტების და ფუტურისტების ნაწარმოებები.კრებულის "სოფია გეორგიევნა მელნიკოვას ფანტასტიკური კაბაჩოკის " შემდეგ იბეჭდება მისი მეორე დრამა "ასიოლ ნაპრაკატ". თებერვალსი მესამე დრამა "ოსტაპ პასხი". წიგნებს ილია და კირილე აფორმებდნენ.

41 გრადუსში მოხდა "ზაუმის" როგორც პოეზიის პრინციპულად ახალი მიმდინარეობის თეორიული დასაბუთება.

1918 წლიდან კირილ ზდანევიჩი აფორმებს თბილისის კაფე კლუბებსს, სპექტაკლებს.

1920 წელს მეორედ მიემგზავრება პარიზში.ამ პერიოდში იგი ხატავს კუბისტურ ნატურალისტური, ექსპრესიონისტული მეთოდით.                                                       ილია ზდანევიჩი საქართველოს მთავრობისგან ნებართვას იღებს რო გაემგზავროს საფრანგეთში.
1921 წელს იგი უკვე პარიზშია. მიხაილ ლარინოვი აცნობს მას პიკასოს, დელონეს, დადაისტებს და სხვებს. კითხულობს პირველ მოხსენებას თემაზე "ახალი სკოლები რუსულ პოეზიაში". არის "რუს მხატვართა კავშირის" მდივანი პაიზში.მეგობრობს ხელოვნებნის ცნობილ წარმომადგენლებთან

1922 წელს ილიაზდი პარიზში აარსებს ლიტერატურულ-მხატვრულ ჯგუფს ჩერეზ, რომელიც მიზნად ისახავდა ერთგვარი ხიდის გადებას ფრანგ და საბჭიოთა ხელოვანებს შორის.
1922 წელს იბეჭდება ილიაზდი ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაწარმოები "ლიდანტიუ ფარამ"(მიძღვნილი ლე-დანტიუსადმი).იგი შესულია დადაიზმის არქივში, იყო ერთერთი ნმნიშვნელოვანი მოვლენა ფრანგულ დადაში.

რომელსაც პარიზული სახელოვნებო წრეების ერთ ერთმა დიდმა ფიგურამ ჟან კოკტომ ესეთი შეფასდება მისცა " მე არ ვიცი რისგან შედგებიან ვარსკვლავები , მაგრამ თქვენი წიგნი ჭეშმარიტი ვარსკვლავია".

ამ დროს კირილ თბილისსა და მოსკოვს შორის მოგზაურობს. აფორმებს თეატრებს (ზოგჯერ ირაკლი გამრეკელთან ერთად). მუშაობს მხატვრად თბილისის რუსთაველის და ოპერისა და ბალეტის თეატრებში.

1924 წელს გამოდის კრებული "ნ. ფიეროსმანაშვილი". მოსკოვში მჭიდრო კონტაქტი აქვს მაიაკოვსკისთან.
1945 წელს კირილე ზდანევიჩი გახდა საქართველოს მხატვართა კავშირის წევრი , მაგრამ ამან არ უშველა 1949 წელს , როცა იგი ცრუ დასმენის გამო გადაასახლეს ვორკუტაში. 1957 წელს ვადაზე ადრე გაანთავისუფლეს და თბილისში დაბრუნდა.

ეს წლები გაცილებით ნაყოფიერი იყო ილია ზდანევიჩისთვის . 1925 წელს საერთაშორისო სამხატვრო-სამრეწველო გამოფენაზე ექსპონირებულია ილიას წიგნები გამოცებული "41 გრადუსში".
1927 წელს კიკოკო შანელის ფაბრიკაში მუშაობს ჯერ მხატვრად , შემდეგ კი დირექტორად.
1927 წელს ხატავს მის პორტრეტს ცნობილი მხატვარი ჟ. დე კირიკო.
1930 წელს იბეჭდება ილიაზდს რომანი "აღტაცება"- პოეტური მოგონებები საქართველოზე.

1932 წელს წერს პოემას "ბრიგადნი". ნაწარმოები დაიწერა ესპანეთში მოგზაურობის დროს, ილიაზდმა ბევრი მსგავსება აღმოაჩინა სამშობლოს და ესპანეთს შორის. მას ყოველთვის ახსოვდა საქართველო და შთაგონებული იყო განსაკუთრებით მისი მთებით. ბრიგაადნიში იგი ერთმანეთს ადარებს კატალონიურ და ქართულ ხუროთმოძღვრებას.
ილიაზდი საკმაოდ ცნობილი იყო ბიზანტიური ხუროთმოძღვრების მკვლევარებში, იგი ხშირად აწვდიდა ცნობებს მსოფლიოს ტაო კლარჯეთში არსებული ქართული ძეგლების შესახებ.

40 იან წლებში ილიაზდი პიკასოსთან ერთად იწყებს პუბლიკაციების სერიებს გამომცემლობა "აფეტ" ში.

1966 წელს ძმები 46 წლის განშორების შემდეგ პირველად ხვდებიან ერთმანეთს პარიზში.
ილიაზდი მეორედ ირთავს ცოლს (ელენე დუარს).

1972 წელს გამოდის წიგნი "ნიკო ფიროსმანაშვილი", ილიაზდის ტექსტითა და პიკასოს ილუსტრაციებით. სწორედ ამ წიგნშია შესული პიკასოს ცნობილი "ფიროსმანის პორტრეტი"..

1969 წელს გარდაიცვალა კირილ ზდანევიჩი (დაკრძალულია დიდუბის პანთეონში).
1975 წელს კი ილია ზდანევიჩი, იგი დაასაფლავეს ლევილ-სიურ-ორაჟის ქართულ სასაფლაოზე.
სიკვდილის შემდგომი გამოფენები

ილიაზდის გარდაცვალებიდან 1 წლის შემდეგ პარიზის თანამედროვე ხელოვნების მუზეომში ეწყობა გამოფენა "შეხვედრა.ილიაზდი. პიკასო".
2 წელში კი გამოფენა ჟორჟ პომპიდუს ცენტრში
იმავე წელს კირილ ზდანევიჩის გამოფენა გალერეა "დარიალში" (პარიზი) სადაც გამოიფინა კუბისტური პერიოდის ნახატები.
1984 გამოფენა "ილიაზდი, როგორც თანამედროვე წიგნის ხელოვნების ოსტატი"-კვებეკის უნივერსიტეტის ხელოვნების გალერეა. მონრეალი.
1987 გამოფენა"ილიაზდი და ილუსტრირებული წიგნი" -თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმი. ნიუ იორკი.

1979 წელს კირილეს ნამუშევრები წარმოდგენილია პომპიდუს ცენტრში გამოფენაში სახელად -"პარიზი-მოსკოვი 1900-1930".
80იან წლებში ეწყობა გამოფენები ლოსდ ანჯელესში, ჰიმპოტნის მუზეუმში, ვაშინგტონის სმისონის ინსტიტუტში , პეტერბურგში .
1987 წელს კი ნიუ-იორკში გამოფენაზე სახელად "კირილ ზდანევიჩი და კუბოფუტურიზმი. ტფილისი 1918-20".
ეს მხოლოდ მცირე ჩამონათვალია იმ ფაქტებისა რომელიც ძმები ზდანევიჩების შემოქმედებასა და ცხოვრებასთან არის დაკავშირებული.

კარლო კაჭარავა ილიაზდი და თანამედროვეობა ამას წინათ მამუკა ჯაფარიძემ მათხოვა 70-იანი წლების ერთ-ერთი ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანი ევროპული რეტროსპექტივის უზარმაზარი კატალოგი. ეს იყო გამოფენა: `20-იანი წლების ტენდენციები~, რომელიც 1977 წლის 14 აგვისტოდან 16 ოქტომბრამდე გაგრძელდა დასავლეთ ბერლინში, ერთდროულად ახალ ეროვნულ გალერეაში, ხელოვნების აკადემიაში და შარლოტენბურგის ციხე-სიმაგრის დიდ ორანჟერეაში. გამოფენაზე გერმანელებისათვის დამახასიათებელი სკურპულოზულობით წარმოდგენილი იყო თითქმის ყველაფერი XX ს-ის 20-იანი წლების ევროპული ხელოვნების შესახებ. ცხადია გამოიფინა ილიაზდის რამოდენიმე ნამუშევარიც შესაბამისი დოკუმენტაციით. მხოლოდ ერთია გულდასაწყვეტი: კატალოგის ბოლოს, ავტორთა ბიოგრაფიული ცნობების ნუსხაში ილიაზდის შესახებ მითითებულია: `_ დაიბადა1894 წელს თბილისში (რუსეთი)”. ბედის ირონია სწორედ ის არის, რომ ამგვარ ჩვენთვის შეურაცმხყოფელ შეცდომებს თითქმის ყოველთვის კანონზომიერი თუ არა სიმბოლური ხასიათი აქვს; რამდენიც არ უნდა იყვირონ ჩვენმა პატრიოტებმა მთელი დანარჩენი სამყაროს ჩვენდამი მტრულ გულგრილობაზე, იქნებ ამ უსიამოვნო ფაქტითაც კიდევ ერთხელ ცხადდება შემდეგი: `ქართველი ლათინური კვარტლიდან~ ეკუთვნის მთელს მსოფლიოს, რომელიც ერის სულიერი მამობის კომპლექსებით დაავადებული ინსტიტუციონალიზირებული ლიტერატურისა და ხელოვნების `დიად~ წარმომადგენელთა მრავალწლიანი ძალისხმევის შედეგად XX ს-ის ბოოლს საბოლოოდ მკვდარ ზონად იქცა თანამედროვე მსოფლიოს ლიტერატურის და ხელოვნებისათვის.ილიაზდის თანამედროვე, შესანიშნავი ქართველი ფილოსოფოსი კოტე კაპანელი თავისი `სოციალური ესთეტიკის საფუძვლების~ წინასიტყვაობაში XIX ს-ის მეორე ნახევარში ქართული კულტურის ევროპისკენ გარკვევით გადახრას რომ ახასიათებს აღნიშნავს: `ლიტერატურასა და ხელოვნებაში შემოდიან არა სალაღობოდ, არა ნათესავებისა და ნაცნობების გასართობად, არამედ გარკვეული სოციალურ-ფილოსოფიური იდეებით, საზოგადო მოღვაწეობისა და შემოქმედების ახალი ზრახვებით, ახალი მიზნებით. მაგრამ სიახლის მიმდინარეობა ცხოვრების საჭიროებამ თანდათანობით პოლიტიკურ-სახელმწიფოებრივი ზრუნვისაკენ გადახარა და ქართული კულტურის ფენებში ჩარჩა ცუდი წარსულის ნალექი წოდებრივი პრეტენზიების და `უჩემოდ ვით იმღერეთას~ სახით. ხოლო საერთაშორისო მოძრაობათა ჰაერეთი სულ სხვა მიმართულებით ეძახის ქართულ შემოქმედებას~.კოტე კაპანელის მიერ დახატული დროება ავისმომასწავებლად ჰგავს ჩვენი საუკუნის დასასრულს _ `მე ასე მინდა!~, `მე ასე მომწონს!~ ან `ასე ვხედავ~, შესაძლებლად უფრო თავხედურად ნათქვამი ქცეულა დღესაც მართლა `რჩეულთა~ გასართობად მიჩნეული `კულტურის~ მთავარ `კონცეფციად~. სოციალური რეალობის დანახვისა და ობიექტივიზაციისათვის გაწეული ყველა მცდელობა განზრახ მიჩუმათებულია და შეცვლილი მხოლოდ ბოროტების შემცველი მითით ქართველთა განსაკუთრებული, სხვათათვის უცნობი, ზღაპრული ურთიერთთანაცხოვრების მითით. ამ მითს თუ დავუჯერებთ სოციალური დიფერენციაცია ჩვენში არ არსებობდა და არც იარსებებს, ქართველთა დიდი უმეტესობა მოცულია რაღაც განსაკუთრებული მხოლოდ მისთვის მისაწვდომი ღვთისმოსაობით: ყველა ერთნაირად ფიქრობს, ერთნაირად ლოცულობს და ამგვარ `ქართულ სივრცეში~ ადგილი არ არის პიროვნებისა და მისი უფლებებისათვის _ ყველაფერი ეს ენთუზიაზმით ეწირება ეროვნული განსაუთრებულობის იდეოლოგიას. ეს მარტივი სტერეოტიპი მხოლოდ არსებული არაადმიანური ურთიერთობების და უსამართლობების დაკანონების იარაღია. ეს `იდეოლოგია ოპერირებს პროვინციული მაღალფარდოვნების შემამკობელი ღვარჭნილი, არქაიზმებით გაბუნდოვნებული, დეგენერატული მეტყველებით, კრიტიკა და კრიტიკული აზროვნება გაიგივებულია ამგვარი ბოდვების მეშვეობით ერთმანეთის ხოტბა-დიდებით შემკობასა და წყევლა-კრულვიან ლაზღანდარობასთან.ილიაზდის ადგილი ასეთ საქართველოში არ არის და არც იქნება. მისთვის დამახასიათებელი კრიტიკის პათოსი და ულმობლობა ყველაზე უფრო მემარცხენე რუს ავანგარდისტებსაც კი აკრთობდა და მუდამ შეძენილი გამოცდილების კრიტიკული გადაფასებისაკენ მოუწოდებდა.ილიაზდის `ვსიოჩესტვო~ (რომლის შესახებ მოხსენება მან 1913 წლის 5 ნოემბერს, ნ. გონჩაროვას გამოფენის დახურვაზე წარმოთქვა) მიჩნეულია დადაიზმის თავისებურ წინამორბედად რუსეთში. `ვსიოჩესტვოს~ უმთავრეს მეთოდად ილიაზდის მიერ გამოცხადდა ხელოვნების ყველა ძველი, მანამ არსებული ფორმების გამოყენება და მათი თავისუფალი კომბინირება. ბენედიქტ ლივშიცი თავის წიგნში იხსენებს, რომ ილიაზდი `ცოცხლად მარხავდა~ იმ დროისთვის თითქოს ჯერ ჯანმრთელ რუსულ ფუტურიზმს თავისი საჯარო გამოსვლებით. ის იყო `ასლინი ხვოსტის~ და `მიშენის~ ჯგუფების მთავარი თეორეტიკოსი და როგორც ყველაფრიდან ჩანს სხვა და სხვა, იმ დროს ძალზე პოპულარულ დისპუტებში მ. ლარიონოვის გამოსვლების ტექსტთა თანაავტორი ან ისნპირატორი (საგულისხმოა, რომ ილიაზდიმ ლარიონოვისა და გონჩაროვას შესახებ მონოგრაფიაც ელი ეგანბიურის ფსევდონიმით დაბეჭდა). ილიაზდის განსაკუთრებულ ავტორიტეტზე მეტყველებს იმავე ბ. ლივშაცის მოგონებებში შემონახული ცნობა იმის შესახებ, რომ მ. ლარიონოვი და ნ. გონჩაროვა, რომლებიც ფუტურისტებთან დაპირისპირებისას `ფერწერის ფრონტზე~ თავიანთ თავს `ლუჩისტებს~ უწოდებდნენ, ე.წ. `თეორიულ-ფილოსოფიურ დაპირისპირებათა ფრონტზე~ ილიაზდისეული `ვსიოჩესტვოს~ წარმომადგენლებად ინათლებოდნენ.ილიაზდის `ვსიოჩესტვო~, რომლითაც სრულიად ახალგაზრდა პოეტი და მხატვარი დაუპირისპირდა ფუტურისტებისთვის ტიპურ რადიკალიზმის აბსოლუტიზაციას, საზოგადოდ, კაცობრიობის კულტურისადმი მეცნიერულ-რეტროსპექტულ მიდგომას გულისხმობდა. ამ ნიშნით ილიაზდი თანამედროვე პოსტმოდერნისტული პლურალიზმის ერთ-ერთი წინამორბედია.საგულისხმოა, რომ ილია ზდანევიჩი კარგი მეცნიერი და სიძველეთა მკვლევარიც იყო. 1917 წელს მან მონაწილეობა მიიღო ე. თაყაიშვილის მიერ ტაო-კლარჯეთში ქართული ძეგლების შესწავლისთვის მოწყობილ ექსპედიციაში. მოგვიანებით 1931 წელს პარიზში მან ისევ გააგრძელა ექვთიმე თაყაიშვილთან ერთად ამ ექსპედიციის მასალებზე მუშაობა და მათი გამოფენაც მოაწყო პარიზის დეკორატიული ხელოვნების მუზეუმში. `ილია ზდანევიჩი ყოველთვის მონაწილეობდა ბიზანტისტთა ყოველწლიურ ყრილობებზე, რომლებზეც ცდილობდა ყურადღება მიეპყრო თურქეთის ტერიტორიაზე მოხვედრილ ქართველ ეკლესიათა სავალალო მდგომარეობისათვის. მსოფლიოს საუკეთესო ბიზანტისტები მას თავის კოლეგად მიიჩნევდნენ~ _ წერს ფრანგი მეცნიერი რეჟის გეირო.1972 წელს პარიზში გამოვიდა ილიაზდის წიგნი `ნიკო ფიროსმანიშვილი~ პიკასოს მიერ შესრულებული ფიროსმანის პორტრეტით. ამ წიგნის გამოცემამდე ორმოცდაათი წლით ადრე, სწორედ ძმები ზდანევიჩები და პირველ მსოფლიო ომში ტრაგიკულად დაღუპული მათი მეგობარი ლე დანტიუ გახდნენ ფიროსმანის აღმომჩენნი და პირველი ქომაგნი.ილიაზდის პიროვნება განუწყვეტლივ თან ახლავს თბილისური ავანგარდის ისტორიით და პრობლემებით დაინტერესებულ ყველა ჩვენთაგანს _ ის ჩვენი ბიოგრაფიის ნაწილია. თავის დროზე ლიტვაში, პალანგაში პეტერბურგელი ხელოვნებათმცოდნე ბატონი ერასტ კუზნეცოვი მესაუბრებოდა მისი კოლეგის ბატონ იური გერჩუკის საინტერესო გამოკვლევაზე ილიაზდის შესახებ. მე ამის თაობაზე ბატონ დიმიტრი თუმანიშვილს მოვწერე და უკვე მომდევნო წელს ქართული ხელოვნების საერთაშორისო სიმპოზიუმზე ი. გერჩუკმა წაიკითხა მოხსენება ილიაზდის თბილისური პერიოდის წიგნების შესახებ. მოგვიანებით 1991 წლის შემოდგომაზე, მოსკოვში ტ. კოლოდზეის ბინაში ილიაზდის ცხოვრების საინტერესო, ნაკლებადცნობილ ეპიზოდებს გვიამბობდა მე და ნიკო ლომაშვილს ბელგიაში მცხოვრები ქალბატონი შჩერბატოვა-ჯორჯაძე.პარიზში ილიაზდის ტრადიციის გამაგრძელებლად ვგულისხმობთ ძმებს, ლუკა და გელა წულაძეებს.თბილისში, წლევანდელ ბნელსა და მშიერ ზამთარში მისი ცხოვრებისა და ხელოვნების მაგალითის გახსენებით უკვე მერამდენედ აღელვებული ილიაზდის სადღეგრძელოს სვამდა მხატვარი ყარამან ქუთათელაძე, გარემოცული ილიაზდის თაყვანისმცემელთა შესაძლოა მცირერიცხოვანი, მაგრამ საკმაოდ ეგზალტირებული ჯგუფით.ილიაზდის ფიგურა ყოველთვის მოჩვენებასავით მოულოდნელად ჩნდებოდა: მისი თანყოფნის ეფექტი ყოველთვის გასაოცარია `საერთაშორისო მოძრაობათა ჰაერეთისაკენ~ მობრუნების მრსულველთათვის. 1994 წ.

(ილია ზდანევიჩი)

(პიკასო და ილიაზდი)
საზღვარგარეთ უფრო დაფასებულია ვიდრე საქართველოში. სამწუხაროა ეს ფაქტი , რადგან ეს რუსული წარმომავლობის (თუმცა დედა ქართველი ყავდათ) არტისტები თავს პირველ რიგში ქართველად თვლიდნენ. საქართველომ ჯერ კიდე ვერ დააფასა.
რომ არა თუნდაც ილიაზდი საქართველოში ვერ განვითარდებოდა მოდერნიზმი(თუმცა რამოდენიმე წელშივე ჩაკვდა კომუნისტების მოსვლის შემდეგ).                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               (41 გრადუსის პოეზიის ნიმუში (ა.კრუჩენიხის წიგნის ილიაზდის გაფორმება)       

(კირილე ზდანევიჩი).